Εντατική αλληλεπίδραση
Η εντατική αλληλεπίδραση είναι μία προσέγγιση που βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε παιδιά και ενήλικες με Αυτισμό ή/και σοβαρά νοητικά θέματα που βρίσκονται σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης της επικοινωνίας. Αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1980 από ψυχολόγο και δασκάλες που εργάζονταν στο ειδικό σχολείο Harperbury στο Herfordshire στην Νότια Αγγλία. Βασίζεται στο μοντέλο αλληλεπίδρασης μεταξύ μητέρας και βρέφους στον πρώτο χρόνο ζωής του αξιοποιώντας τους φυσικούς μηχανισμούς ανάπτυξης. Είναι μία πρακτική και ευέλικτη μέθοδος που προσαρμόζεται εξατομικευμένα σε οποιοδήποτε βαθμό δυσκολίας και ηλικία. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί μία σχέση στην οποία το παιδί θα νοιώσει ασφάλεια και άνεση ώστε να διδαχθεί τις βασικές αρχές της επικοινωνίας. Η εντατική αλληλεπίδραση δεν απαιτεί απαραίτητα κάποιο υλικό, μπορεί να γίνει οπουδήποτε και οποιαδήποτε ώρα και κυρίαρχο ρόλο παίζει η στάση και η διαθεσιμότητα του θεραπευτή. Ο θεραπευτής λαμβάνει υπόψη οιαδήποτε δράση του παιδιού στο περιβάλλον και το ακολουθεί χωρίς να έχει διορθωτικό ή παρεμβατικό ρόλο. Μερικές τεχνικές της μεθόδου είναι η προσεκτική και διακριτική προσέγγιση του παιδιού στο χώρο, η ανταλλαγή βλεμματικής επαφής, η μίμηση των ηχητικών εκφράσεων και των κινητικών συμπεριφορών του παιδιού, η εναλλαγή σειράς, ο συντονισμός της προσοχής, η ανταλλαγή εκφράσεων του προσώπου, η σωματική επαφή, η ξαφνική διακοπή δραστηριότητας για να αυξάνει η προσμονή και η προσδοκία κλπ. Με αυτές τις τεχνικές δημιουργείται μία ευχάριστη, χαλαρωτική, διασκεδαστική και δημιουργική επικοινωνία που έχει ως αποτέλεσμα αλληλουχίες αλληλεπιδράσεων που σταδιακά αυξάνονται σε διάρκεια και πολυπλοκότητα. Οι συνεδρίες μπορεί να αλλάζουν σε ένταση, μερικές φορές με έντονο σωματικό παιχνίδι ή πολλές λεκτικοποιήσεις και άλλες φορές να είναι ήσυχες και αργές. Η Εντατική Αλληλεπίδραση εφαρμόζεται με πολύ καλά αποτελέσματα και σε άτομα που έχουν αναπτύξει την ομιλία αλλά στερούνται κατανόησης και κοινωνικής χρήσης του λόγου. Τα αποτελέσματα της παρέμβασης είναι σχετικά άμεσα γιατί το άτομο αρχίζει να απολαμβάνει τις σχέσεις με τους άλλους, είναι χαρούμενο, αυξάνεται η επιθυμία του για αλληλεπίδραση και εμπλέκεται σε καινούργιες δραστηριότητες, επιζητά την προσοχή του άλλου και επικεντρώνει την προσοχή του στον ανθρώπινο παράγοντα.
Ο κύκλος των φίλων
«Ο κύκλος των φίλων» είναι μία συστημική παρέμβαση ενίσχυσης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και αντιμετώπισης των κοινωνικών ελλειμμάτων του αυτιστικού παιδιού με την συμμετοχή συνομιλήκων. Πρωτοεφαρμόστηκε σε σχολεία στην Αμερική (Newton, Taylor & Wilson 1996). Οι συνολικές συνεδρίες είναι 12 με συχνότητα μία φορά την εβδομάδα, διάρκειας 30 λεπτών η καθεμία, συμμετέχουν ένας ενήλικας που συνήθως είναι ο δάσκαλος, 6-8 συνήθως συμμαθητές και το αυτιστικό παιδί. Στην πρώτη συνεδρία δεν συμμετέχει το παιδί-στόχος και γίνεται η επιλογή των εθελοντών , εντοπίζονται τα θετικά και αρνητικά στοιχεία του παιδιού και χαράσσονται οι στόχοι και οι στρατηγικές για την επίτευξη τους. Τα κριτήρια για την επιλογή των εθελοντών-συμμαθητών είναι η συγκατάθεση των γονέων τους, ατομικά χαρακτηριστικά όπως η ευαισθησία τους, η κοινωνική τους ωριμότητα και η σχέση τους με το παιδί-στόχος. Κάθε συνεδρία ξεκινάει με μία δραστηριότητα προθέρμανσης η οποία διατηρείται σταθερή σε όλες τις συναντήσεις ώστε να προσφέρει την αίσθηση της ασφάλειας και της σταθερότητας. Ο εκπαιδευτικός ηγείται του κύκλου και ενημερώνει για τον σκοπό και τον τρόπο που μπορούν να βοηθήσουν το παιδί-στόχο. Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο και γίνονται λεκτικά παιχνίδια ή έχουν άλλες δραστηριότητες όπως παιχνίδια ρόλων, παιχνίδια μίμησης, παιχνίδια κατανόησης συναισθημάτων και κοινωνικών δεξιοτήτων. Επιλέγονται συνήθως δραστηριότητες που είναι οικείες στο αυτιστικό παιδί. Στο τέλος της παρέμβασης τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εντυπωσιακά σε συναισθηματικό, μαθησιακό, επικοινωνιακό και κοινωνικό επίπεδο. Αλλά και οι εθελοντές-μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ανέπτυξαν και καλλιέργησαν δεξιότητες και αξίες όπως η ενσυναίσθηση, ο σεβασμός, ο εθελοντισμός, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η υπευθυνότητα, η αυτοεκτίμηση και επιπλέον επικοινωνιακούς κώδικες. Ιδανικά η παρέμβαση εφαρμόζεται πριν ή αμέσως μετά την ένταξη του αυτιστικoύ παιδιού στο σχολικό πλαίσιο ώστε να μην βιώσει αρνητισμό, απόρριψη και εκφοβισμό.
Μέθοδος SCERTS
(Barry Prizant, Amy Wetherby, Emily Rubin, Amy Laurent, Patrick Rydell – 2006) Είναι μία παρέμβαση που εστιάζει στην βελτίωση των δεξιοτήτων στην κοινωνική επικοινωνία, στην ρύθμιση του συναισθήματος ώστε το παιδί να είναι διαθέσιμο να μαθαίνει και να αλληλεπιδρά και στην υποστήριξη των παιδιών, των οικογενειών τους ,των δασκάλων και των θεραπευτών ώστε να μεγιστοποιείται η μάθηση και οι θετικές εμπειρίες σε σπίτι, σχολείο και κοινότητα. Απευθύνεται σε άτομα με αναπτυξιακές διαταραχές , ποικιλίας εύρους δεξιοτήτων και ηλικιών, αν και αρχικά σχεδιάστηκε για αυτιστικά παιδιά. Το SCERTS δίνει έμφαση στην πρωτοβουλία της επικοινωνίας από το παιδί στις καθημερινές του αλλά και σε ημιδομημένες δραστηριότητες. Το μοντέλο είναι ολοκληρωμένο, βασισμένο σε ομάδα αλλά χρησιμοποιεί πρακτικές και στρατηγικές και από άλλες παρεμβάσεις και κυρίως φωτογραφίες και σύμβολα εικόνων , κοινωνικές ιστορίες και αισθητηριακές δραστηριότητες. Συμμετέχουν γονείς, αδέλφια, ξαδέλφια, συμμαθητές, φίλοι, εκπαιδευτικοί και θεραπευτές οι οποίοι εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν τα σημάδια που υποδηλώνουν συναισθηματική δυσλειτουργία του παιδιού, ώστε να προλαμβάνουν επιδείνωση της συμπεριφοράς π.χ. κάνοντας χρήση οπτικών βοηθημάτων, απλοποιώντας ένα δύσκολο έργο, διαλείμματα κλπ.
Κοινωνικές ιστορίες.
Οι κοινωνικές ιστορίες άρχισαν να αναπτύσσονται το 1990 από την δασκάλα Carol Gray για τους αυτιστικούς μαθητές της. Χρησιμοποιούνται για να διδάξουν έννοιες, ιδέες, δεξιότητες και συμπεριφορές και η συγγραφή τους οφείλει να ακολουθεί καθορισμένα κριτήρια. Είναι μία διήγηση με εικόνες που προορίζεται να βοηθήσει ένα αυτιστικό παιδί ή ενήλικα να κατανοεί τις κοινωνικές καταστάσεις και τους βοηθά να έχουν κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά και αντιδράσεις. Μία κοινωνική ιστορία μπορεί να δημιουργηθεί για οιαδήποτε κοινωνική κατάσταση και απευθύνεται σε άτομα με σύνδρομο Asperger και υψηλά λειτουργικά άτομα με αυτισμό. Ο συγγραφέας μίας κοινωνικής ιστορίας είναι ένας εκπαιδευμένος θεραπευτής ή γονέας. Γράφεται σε πρώτο ή τρίτο πρόσωπο, σε παρελθόν, παρόν ή μέλλον, έχει θετικό τόνο, είναι απολύτως κυριολεκτική και ακριβής και απαντάει σε βασικές ερωτήσεις ποιος, τι, που, γιατί, πότε, πως. Μία κοινωνική ιστορία έχει εισαγωγή που ξεκάθαρα ορίζει το θέμα, κεντρικό κορμό και συμπέρασμα που ενισχύει και συνοψίζει την πληροφορία. Η ιστορία γράφεται σε γλώσσα που να ταιριάζει με την ηλικία και την ικανότητα του παιδιού. Μπορεί να είναι ένα έντυπο βιβλίο ή ένα ebook. Ίσως να περιλαμβάνει φωτογραφίες ή εικόνες. Η ιστορία διαβάζεται από τον γονέα ή τον δάσκαλο και λίγο πριν από τη κατάσταση που περιγράφουν. Σήμερα μπορείτε να βρείτε υψηλής ποιότητας προκατασκευασμένες κοινωνικές ιστορίες με την μορφή κόμικ, βίντεο ή ακόμη και εμπειριών εικονικής πραγματικότητας.
TEACCH (1972, North Carolina, Eric Schopler, Gary Mesibov)
Τα αυτιστικά άτομα δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να ανακαλέσουν πληροφορίες. Χρειάζονται βοήθεια που θα τα διευκολύνει.
Σχετικά με το περιβάλλον 4 παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη:
• Η χωροταξική οργάνωση της αίθουσας
• Σχεδιασμός ωρολογίου προγράμματος κάθε μέρα
• Οπτικές οδηγίες για κάθε εργασία
• Απάντηση στα ερωτήματα: Τι δραστηριότητα θα κάνει το παιδί, που, πόση ώρα κλπ.
Πλεονεκτήματα:
- Aυξάνει την κατανόηση
- Αναπτύσσει τις επικοινωνιακές δεξιότητες
- Προωθεί την μεγαλύτερη δυνατή ανεξαρτησία
- Οι γονείς συνεργάζονται με το προσωπικό
- Δίνονται οδηγίες για το παιδί στο σπίτι
- Υπάρχει μια μακροπρόθεσμη προοπτική
- Εντοπίζει τις αναδυόμενες δεξιότητες (PEP) και επικεντρώνεται σε αυτές και τα ενδιαφέροντα του παιδιού
- Δίνονται δυνατότητες μετάβασης σε άλλα πλαίσια
- Συνεχείς υπηρεσίες από την προσχολική στην ενήλικη ζωή
- Βοηθά τα άτομα να είναι πιο ήρεμα
- Βοηθά το άτομο να εστιάζει στο σημαντικό
- Βοηθά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς
Μειονεκτήματα:
- Mειώνει τις ευκαιρίες για αλληλεπίδραση και επικοινωνία.
- Δεν έχουν όλα τα παιδιά την ανάγκη για ένα τόσο δομημένο περιβάλλον.
- Η λειτουργικότητα τους σε λιγότερο δομημένο περιβάλλον.
Αφορά άτομα από 8 μηνών έως 55 χρόνων με αναλογία θεραπευτών παιδιών ένα προς ένα αρχικά και ένα προς τρία στην σχολική τάξη. Εστιάζει στα ενδιαφέροντα και στους τομείς ισχύος του μαθητή και δουλεύει στις αναδυόμενες ικανότητες χρησιμοποιώντας το PEP και APEP. Οι γονείς προσκαλούνται ως συνθεραπευτές και δουλεύουν με το προσωπικό το οποίο κάνει επισκέψεις στο σπίτι του παιδιού ώστε να χρησιμοποιηθούν οι ίδιες στρατηγικές. Οι γονείς θεωρούνται σαν ισοδύναμοι συμμετέχοντες κατά την διάρκεια του προγράμματος και εκπαιδεύονται. Ο στόχος είναι η μεγαλύτερη δυνατή ανεξαρτησία του παιδιού.
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Α) ΔΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η τάξη είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο ώστε με την πρώτη ματιά γίνεται κατανοητό ποια δραστηριότητα γίνεται και σε ποιο σημείο. Η φυσική δόμηση βοηθά το παιδί να κατανοεί που θα κάνει τι και ότι πρέπει να παραμείνει στην θέση του. Επίσης κάνει τον χώρο κατανοητό και προβλέψιμο.
Β) ΑΤΟΜΙΚΟ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο της δομημένης εκπαίδευσης. Χρήση λέξεων, σχημάτων, σκίτσων, φωτογραφιών, και αντικειμένων.
Γ) ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Δίνει απάντηση σε 4 σημαντικές ερωτήσεις:
Τι δουλειά θα κάνω;
Πόση δουλειά θα κάνω;
Πόση ώρα-πότε τελειώνω;
Τι θα κάνω μετά;
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία
Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι μία ψυχολογική, βραχείας διάρκειας, δομημένη και σταθερά προσανατολισμένη στους στόχους θεραπεία. Επικεντρώνεται στο παρόν, θεραπευτής και θεραπευόμενος έχουν ενεργητικό ρόλο, συναποφασίζουν τους στόχους και το θεραπευτικό συμβόλαιο, τον αριθμό και την συχνότητα των συνεδριών και μετρούν τακτικά τα αποτελέσματα της θεραπείας. Βασίζεται στην αρχή ότι η γνωσιακή λειτουργία (σκέψεις, αντιλήψεις, πεποιθήσεις) επηρεάζει την συμπεριφορά μας και ότι η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα μάθησης και επομένως μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από μια νέα διαδικασία μάθησης. Η θεραπεία εκπαιδεύει το άτομο ώστε να αλλάξει τις γνωσίες που οδηγούν σε δυσλειτουργική συμπεριφορά. Η παρέμβαση είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και για την θεραπεία Υψηλά Λειτουργικών Αυτιστικών και ατόμων με διαταραχή στην κοινωνική επικοινωνία τα οποία συχνά εκδηλώνουν δευτερογενείς συναισθηματικές διαταραχές εξαιτίας των δυσκολιών που συναντούν στην κοινωνική τους ενσωμάτωση.
Μέθοδος Sherborne
Η μέθοδος Sherborne βασίζεται στην πεποίθηση ότι η κίνηση είναι ένα βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η μέθοδος αναπτύχθηκε από την Veronica Sherborne και είναι μία κινησιοπαιδαγωγική προσέγγιση όπου προσφέρεται ποικιλία κινητικών και σωματικών εμπειριών με στόχο την επίγνωση του εαυτού, των άλλων και του περιβάλλοντος, την ανάπτυξη των σωματικών ικανοτήτων, την ενίσχυση της ομαδικότητας και την βελτίωση του επικοινωνιακού παιχνιδιού.
Η βασική αρχή της μεθόδου είναι ότι μέσα από τη φυσική επαφή και την κίνηση, τα άτομα μαθαίνουν να αναγνωρίζουν και να εμπιστεύονται το σώμα τους, καθώς και να αναπτύσσουν μια καλύτερη κατανόηση των άλλων ανθρώπων και του κόσμου γύρω τους. Οι συνεδρίες συνήθως πραγματοποιούνται σε ομάδες, όπου οι συμμετέχοντες αλληλεπιδρούν με διάφορους τρόπους μέσα από τη φυσική επαφή και την κοινή κίνηση.
Μια τυπική συνεδρία Sherborne για άτομα με αυτισμό περιλαμβάνει ασκήσεις που επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της αίσθησης του χώρου και της θέσης του σώματος, της επίγνωσης του εαυτού και της εμπιστοσύνης. Αυτές οι ασκήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν δραστηριότητες όπως:
- Κοινή Κίνηση: Οι συμμετέχοντες συνεργάζονται για να εκτελέσουν κινήσεις που απαιτούν συντονισμό και συνεργασία. Αυτή η διαδικασία βοηθά στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της αίσθησης του «εμείς».
- Παιχνίδια με Επαφή: Μέσα από τη φυσική επαφή, οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να αισθάνονται πιο άνετα με το σώμα τους και τους άλλους γύρω τους.
- Ασκήσεις Ρυθμού: Χρησιμοποιώντας ρυθμικές κινήσεις, τα άτομα με αυτισμό μπορούν να βελτιώσουν την αίσθηση του χρόνου και του ρυθμού, στοιχεία που μπορούν να τους βοηθήσουν στην καθημερινή τους ζωή. Η εφαρμογή της μεθόδου Sherborne σε άτομα με αυτισμό έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Ειδικότερα:
- Βελτίωση της Επικοινωνίας: Μέσα από τις δραστηριότητες κίνησης και την ανάπτυξη της επίγνωσης του σώματος, τα άτομα με αυτισμό μπορούν να αναπτύξουν νέους τρόπους επικοινωνίας με τους άλλους, ακόμη και αν αυτή η επικοινωνία δεν είναι λεκτική.
- Ενίσχυση της Αυτοπεποίθησης: Η συμμετοχή σε δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την αίσθηση της επίτευξης και της αυτονομίας μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με αυτισμό να αισθάνονται πιο ασφαλή και ικανά στον εαυτό τους.
- Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων: Μέσα από την κοινή κίνηση και την αλληλεπίδραση με άλλους, τα άτομα με αυτισμό μαθαίνουν να συνεργάζονται και να αλληλεπιδρούν με τους άλλους, βελτιώνοντας τις κοινωνικές τους δεξιότητες.
- Ενίσχυση της Φυσικής Ανάπτυξης: Η κίνηση είναι ζωτικής σημασίας για τη φυσική ανάπτυξη και την υγεία. Η μέθοδος προσφέρει μια πλατφόρμα όπου τα άτομα με αυτισμό μπορούν να αναπτύξουν την αίσθηση του χώρου, τη μυϊκή τους δύναμη και την ευελιξία τους. Παρόλο που δεν είναι μια θεραπεία που θα εξαλείψει τον αυτισμό, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο που μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ατόμων με αυτισμό και να τους βοηθήσει να αναπτύξουν τις δεξιότητες και την επίγνωση που είναι απαραίτητες για την καθημερινή τους ζωή.
RDI (Relationship Development Internention)
Το πρόγραμμα RDI αναπτύχθηκε το 1995 από τον ψυχολόγο Δρ. Steve Gutsein στο Χιούστον στις Η.Π.Α. Ερευνώντας την τυπική ανάπτυξη, παρατήρησε ότι τα άτομα με αυτισμό είχαν ελλειμματικές δεξιότητες όπως να μοιραστούν συναισθήματα, να προσαρμόζονται, να επιλύουν προβλήματα, να έχουν ευελιξία στην σκέψη, να συντονίζονται με τους άλλους και να έχουν ενσυναίσθηση, τις οποίες αποκαλεί «δυναμική νοημοσύνη». Ουσιαστικά το πρόγραμμα δεν στοχεύει στα συμπτώματα αλλά στον πυρήνα της διαταραχής. Βασίζεται στην εκπαίδευση των γονέων οι οποίοι θα αλληλεπιδράσουν με το παιδί τους στο φυσικό του περιβάλλον και στην καθημερινότητα του εντός και εκτός σπιτιού. Οι γονείς εκπαιδεύονται από τον σύμβουλο RDI με ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο, που αποτελείται από διάφορα στάδια, ένα στάδιο κάθε φορά. Οι γονείς βιντεοσκοπούν την αλληλεπίδραση με το παιδί τους και ο σύμβουλος βοηθά στην καθοδήγηση των γονέων. Γονείς και παιδί αξιολογούνται με το RDA (Relationship Developmant Assesment). Παρέχονται εργαστήρια εκπαίδευσης για τους γονείς, βιβλία και βίντεο που προσφέρουν ασκήσεις καθώς και η διαδικτυακή πλατφόρμα RDI η οποία παρέχει έναν τόπο συνάντησης όπου γονείς και σύμβουλοι ανταλάσσουν πληροφορίες και εμπειρίες και γίνονται εβδομαδιαία εκπαιδευτικά σεμινάρια. Οι γονείς θα μάθουν αρχικά τον διαφορετικό τρόπο σκέψης και ύπαρξης του αυτιστικού παιδιού, θα κατανοήσουν την διαφορετικότητα του δικού τους παιδιού και θα εκπαιδευτούν σε αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με το παιδί τους. Επίσης ο σύμβουλος δίνει στους γονείς αναπτυξιακούς στόχους για το παιδί τους σε τρία στάδια που αντιστοιχούν στα τρία πρώτα χρόνια της τυπικής κοινωνικής και γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών. Το πρόγραμμα οδηγεί σε ποιοτική αλληλεπίδραση γονιού-παιδιού, βελτιώνει την ποιότητα ζωής όλης της οικογένειας και βελτιώνει την δυναμική νοημοσύνη του παιδιού.
Μέθοδος PRT (Pivotal Response Training)
H εκπαίδευση καίριων δεξιοτήτων, είναι μία προσέγγιση συμπεριφορικής παρέμβασης, βασισμένη στις αρχές της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (ABA). Σημαντική διαφοροποίηση της προσέγγισης από άλλες συμπεριφορικές θεραπείες, είναι ότι ο θεραπευτής ακολουθεί το παιδί στα ενδιαφέροντα του και δεν αποφασίζει με τι θα ασχοληθεί το παιδί. Εστιάζει δηλαδή στα αντικείμενα που ενδιαφέρουν το παιδί και εκμεταλλεύεται έτσι το κίνητρο του παιδιού. Στηρίζεται στο παιχνίδι που ενδιαφέρει το παιδί, τροφοδοτεί το ενδιαφέρον του, ενισχύει θετικά την περιέργεια του παιδιού και τις προσπάθειες του, χρησιμοποιεί άμεσους και φυσικούς ενισχυτές, του μαθαίνει λέξεις και εκφράσεις που σχετίζονται με τα αγαπημένα του ενδιαφέροντα, επιβραβεύει όταν το παιδί επαναλαμβάνει λέξεις. Οι κύριοι τομείς της εκπαίδευσης καίριων (ζωτικών) δεξιοτήτων είναι η παροχή κινήτρων και η αυθόρμητη έναρξη δράσεων. Δεν επικεντρώνεται σε τομείς όπως κοινωνικότητα, επικοινωνία και συμπεριφορά αλλά βελτιώνονται ως παράπλευρο όφελος από την ανάπτυξη των ζωτικών δεξιοτήτων του παιδιού.
Floortime-DIR (Developmental, Individual-deference, Relationship-based model)
Το Floortime σχεδιάστηκε από τον Stanley Greenspan και την Serena Weider για παιδιά με ΔΑΦ και είναι ένα αναπτυξιακό , εξατομικευμένο, παιδοκεντρικό, εντατικό, ολοκληρωμένο και βασισμένο στο συναίσθημα και την αλληλεπίδραση μοντέλο. Δεδομένου ότι μαθαίνουμε όταν έχουμε κίνητρο, ο ενήλικας ακολουθεί το παιδί στα ενδιαφέροντα του, εκεί δηλαδή που το παιδί έχει κίνητρο και αυξάνεται η αλληλεπίδραση και εμπλουτίζει τα ενδιαφέροντα του παιδιού επιδιώκοντας περισσότερους κύκλους αλληλεπίδρασης. Προκαλούμε το παιδί να κάνει με ευχαρίστηση επαφή μαζί μας, να απολαμβάνει την αλληλεπίδραση και να γίνει δημιουργικό και αυθόρμητο και να κατακτά κοινωνικές, μαθησιακές και συναισθηματικές δεξιότητες. Η παρέμβαση προσφέρεται σε ένα πλαίσιο που παρέχει εξελικτικά σχεδιασμένο ευχάριστο και αβίαστο παιχνίδι καθώς και δραστηριότητες κινητικές, αισθητηριακές, αντιληπτικές και οπτικοχωρικές ώστε το παιδί να ανεβαίνει την ιεραρχική κλίμακα των αναπτυξιακών οροσήμων. Το DIR προσφέρει αναπτυξιακή αξιολόγηση μέσω του μοντέλου «δέντρο της μάθησης» (Learning Tree) και παρέμβαση με την μέθοδο The Greenspan Floortime Approach. Ουσιαστικά βοηθά να αλλάξει και να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο οργάνωσης του εγκεφάλου. Ξεκινώντας όσο το δυνατόν νωρίτερα, η παρέμβαση ουσιαστικά στοχεύει να βελτιώσει την οργάνωση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) βάσει των αρχών της νευροπλαστικότητας στον άνθρωπο.
Πρόγραμμα Hanen – More Than Words
Το πρόγραμμα More Than Words σχεδιάστηκε για γονείς παιδιών στο αυτιστικό φάσμα και με άλλες δυσκολίες κοινωνικής επικοινωνίας ηλικίας 5 ετών και κάτω. Οι γονείς μαθαίνουν
1. Τι παρακινεί το παιδί τους να επικοινωνήσει.
2. Πώς να θέσουν κατάλληλους και ρεαλιστικούς στόχους.
3. Πώς να κάνουν τις αλληλεπιδράσεις τους με το παιδί να κρατούν περισσότερο χρόνο.
4. Πώς να κάνουν χρήση εικόνων.
5. Στρατηγικές πώς να μιλούν ώστε να τους καταλαβαίνει το παιδί τους.
6. Στρατηγικές για την ανάπτυξη δεξιοτήτων παιχνιδιού του παιδιού τους.
7. Τρόπους για να βοηθήσουν το παιδί τους να κάνει φίλους.
Περιλαμβάνει αρχικά συνάντηση του γονέα και του παιδιού με τον λογοθεραπευτή, κατόπιν οκτώ συναντήσεις σε μικρές ομάδες που συντονίζονται από πιστοποιημένο Hanen λογοθεραπευτή, τρείς μεμονωμένες επισκέψεις του λογοθεραπευτή στο σπίτι όπου βιντεοσκοπεί την αλληλεπίδραση γονέα –παιδιού και ακολούθως παρακολούθηση του βίντεο ώστε να δουν οι γονείς τι βοηθά και τι μπορούν να τροποποιήσουν ώστε να βοηθήσουν ακόμη περισσότερο το παιδί τους και ένα οδηγό γονέα όπου καλύπτονται όλες οι στρατηγικές του προγράμματος και προσφέρει δεκάδες παραδείγματα για το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτές οι στρατηγικές στην καθημερινότητα με το παιδί τους.
Πρόγραμμα Hanen Talk Ability-Για γονείς λεκτικών παιδιών στο φάσμα του αυτισμού
Το πρόγραμμα Talk Ability είναι ειδικά σχεδιασμένο για γονείς με λεκτικά παιδιά ηλικίας 3-7 ετών με κοινωνικές δυσκολίες επικοινωνίας. Διδάσκει τους γονείς
1. Πως το παιδί τους συνεχίζει την συνομιλία και τα βήματα που πρέπει να κάνει για να το βοηθήσει να κάνει συνομιλίες.
2. Πώς να ενθαρρύνουν το παιδί τους να δώσει προσοχή στα μη λεκτικά κοινωνικά μηνύματα που στέλνουν οι άνθρωποι.
3. Πώς να βοηθήσουν το παιδί τους να συντονιστεί με αυτό που σκέφτονται οι άλλοι.
4. Πώς να βοηθήσουν το παιδί τους να λέει ιστορίες και να παίζει συμβολικά.
5. Πώς να βοηθήσουν το παιδί τους να κάνει φίλους.
Παρέχονται μαθήματα σε μια μικρή ομάδα γονέων, χρήση βίντεο και σχολιασμός του βίντεο σχετικά με την αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού, ατομικά σχόλια βίντεο καθώς το παιδί παίζει με ένα άλλο παιδί ώστε να βοηθήσει ο γονέας ακόμη περισσότερο την αλληλεπίδραση του παιδιού. Επειδή οι κοινωνικές δεξιότητες πρέπει να μαθευτούν σε πραγματικές καταστάσεις, το πρόγραμμα δείχνει στους γονείς πώς να χρησιμοποιήσουν την φυσική, καθημερινή τους ζωή για να βοηθήσουν το παιδί τους στις κοινωνικές δεξιότητες.
Πρόγραμμα ΑΒΑ (Applied Behavioural Analysis Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς)
Η εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς είναι μία συμπεριφορική προσέγγιση που βασίζεται στις αρχές της συντελεστικής μάθησης και του συμπεριφορισμού όπου θεωρεί ότι η συμπεριφορά είναι προϊόν μάθησης. Βασικό μέσο για την εκμάθηση μίας συμπεριφοράς είναι η επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς και η αδιαφορία για τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Στοχεύει στην αλλαγή μίας προβληματικής συμπεριφοράς και βασίζεται στην αξιόπιστη μέτρηση και την αντικειμενική αξιολόγηση της συμπεριφοράς που επιθυμούμε να αλλάξουμε. Όσον αφορά την εκμάθηση δεξιοτήτων, αυτές διασπώνται σε επιμέρους βήματα και παρέχονται πολλές επαναλαμβανόμενες ευκαιρίες να μάθουν και να εξασκήσουν τις δεξιότητες σε μια πληθώρα καταστάσεων με άφθονη θετική ενίσχυση. Το πρόγραμμα ΑΒΑ είναι μία πρώιμη, εντατική, καθημερινή, πλήρης και ολοκληρωμένη θεραπευτική παρέμβαση για παιδιά προσχολικής ηλικίας με σοβαρά προβλήματα αυτισμού. Το δημοφιλέστερο πρόγραμμα ΑΒΑ ξεκίνησε το 1970 από τον ψυχολόγο Ivar Lovaas με στόχο την βελτίωση της λειτουργικότητας παιδιών με αυτισμό με ένα πολύ δομημένο πρόγραμμα συμπεριφοράς, εντατικό (40 ώρες εβδομαδιαίως), σε αναλογία 1:1 εκπαιδευτή και παιδιού, διάρκειας τουλάχιστον 2 χρόνων, ενεργή συμμετοχή της οικογένειας, γενίκευση σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικούς ανθρώπους. Έκτοτε έχουν αναθεωρηθεί κάποιες δυσλειτουργικές ή αναποτελεσματικές μέθοδοι και έχουν εισαχθεί έννοιες όπως η θετική συμπεριφορική υποστήριξη, η λειτουργική αξιολόγηση και η εκπαίδευση στην λειτουργική επικοινωνία.
Πρόγραμμα Cygnet
Το πρόγραμμα Cygnet είναι ένα πρόγραμμα υποστήριξης-εκπαίδευσης γονέων και φροντιστών παιδιών με διαταραχή αυτιστικού φάσματος ηλικίας 5-18 ετών. Βοηθά τους γονείς να αυξήσουν τις γνώσεις τους σχετικά με το πώς ένα παιδί στο φάσμα βιώνει τον κόσμο και τι οδηγεί την συμπεριφορά του και να αναπτύξουν στρατηγικές διαχείρισης των δυσκολιών του παιδιού τους. Επίσης δίνει την ευκαιρία στους γονείς να συναντηθούν με άλλους γονείς και να ανταλλάξουν εμπειρίες και απόψεις. Οι ομάδες αποτελούνται από δύο συνθεραπευτές και 6 οικογένειες (μέχρι 12 άτομα), διάρκειας δυόμιση έως τριών ωρών καθεμία και είναι χωρισμένο σε 6 συναντήσεις και 1 συνάντηση τρείς μήνες μετά την 6η. Η θεματολογία έχει ως εξής:
Συνάντηση 1: Αυτισμός και διάγνωση .
Συνάντηση 2: Επικοινωνία.
Συνάντηση 3: Αισθητηριακά θέματα.
Συνάντηση 4: Κατανόηση συμπεριφοράς.
Συνάντηση 5: Διαχείριση συμπεριφοράς.
Συνάντηση 6: Επιλογή θέματος που αποφασίζουν οι γονείς.
Συνάντηση παρακολούθησης τρεις μήνες μετά την 6η συνάντηση όπου δίνεται η ευκαιρία να συναντηθούν οι γονείς για αλληλοϋποστήριξη και πληροφορίες αλλά και οι συντονιστές αποκτούν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι συμμετέχοντες.
Πρόγραμμα Early Bird
Το πρόγραμμα Early Bird της Εθνικής Αυτιστικής Εταιρείας του Ηνωμένου Βασιλείου αναπτύχθηκε από την λογοπεδικό Jane Shields, το 1997 για την εκπαίδευση γονέων αυτιστικών παιδιών προσχολικής ηλικίας. Κάθε κύκλος εκπαίδευσης είναι τρίμηνης διάρκειας (8 συναντήσεις ) και αφορά 6 οικογένειες. Το πρόγραμμα βοηθά τους γονείς να καταλάβουν γιατί και πως φέρεται διαφορετικά το παιδί τους, πώς να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του παιδιού τους , κάνει επαρκή χρήση βίντεο και ομαδικών δυναμικών και επισκέψεων στο σπίτι ώστε να αυξήσει την αυτοεκτίμηση ων γονέων και να εγκαθιδρύσει δεξιότητες που οι γονείς θα χρησιμοποιούν κατά την ανάπτυξη του παιδιού τους. Το πρόγραμμα χρησιμοποιεί τεχνικές από το TEACCH όσον αφορά την χρήση δομημένου πλαισίου και την συμπεριφορά. Η προσέγγιση στην συμπεριφορά είναι λειτουργική, μη αποστροφική και περιλαμβάνει επικοινωνιοκεντρικούς τρόπους αντιμετώπισης της.
Το πρόγραμμα Early Bird Plus αναπτύχθηκε το 2003 και υποστηρίζει γονείς παιδιών που έλαβαν αργότερα την διάγνωση (4-8 χρόνων).
Μέθοδος Miller
Η μέθοδος Miller ιδρύθηκε από τον Dr Arnold Miller το 1965 στο κέντρο Γλωσσικής και Γνωστικής ανάπτυξης στην Βοστώνη. Πρόκειται για μία γνωστική, αναπτυξιακή προσέγγιση που απευθύνεται σε παιδιά με αυτισμό που αντιμετωπίζουν προβλήματα σωματικής οργάνωσης, κοινωνικής αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας. Χρησιμοποιεί δύο βασικές στρατηγικές διδασκαλίας. Η πρώτη στρατηγική περιλαμβάνει την μετατροπή των παρεκκλινουσών συμπεριφορών του παιδιού σε πιο λειτουργικές και η δεύτερη στρατηγική αφορά την εισαγωγή αναπτυξιακών δραστηριοτήτων με συστηματικό και επαναλαμβανόμενο τρόπο για να καλύψουν τα αναπτυξιακά κενά. Τα προγράμματα νοηματικής και προφορικής γλώσσας χρησιμοποιούνται για να αυξήσουν την επικοινωνία και την μετάβαση σε ομιλούμενη γλώσσα και τα προγράμματα ανάγνωσης με χρήση συμβόλων υποστηρίζουν την ανάγνωση και την γραφή. Χρησιμοποιείται μια ανυψωμένη επιφάνεια ώστε το παιδί βρίσκεται μισό μέτρο από το πάτωμα ώστε να βοηθά το παιδί να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Η μέθοδος ενθαρρύνει έντονα την συμμετοχή γονέων και οικογενειών καθώς διαδραματίζουν αναπόσπαστο ρόλο στην γενίκευση των επιτευγμάτων του παιδιού. Κατά τους Miller & Eller-Miller (2000) παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία της θεραπείας είναι η ηλικία έναρξης της θεραπείας, η νευρολογική κατάσταση του παιδιού, η σχέση του παιδιού με τους γονείς του και το υποστηρικτικό οικογενειακό σύστημα του παιδιού.
Το μοντέλο ‘’friends’ play”
Το μοντέλο friends’ play είναι μία ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση με δημιουργό την ψυχολόγο Νατάσσα Γιάννακα με στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων παιδιών με σύνδρομο Asperger. Απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας με βασική αρχή την παρέμβαση σε όλα τα περιβάλλοντα που ζει και συμμετέχει το παιδί. Εφαρμόζεται μόνον σε ομάδες και έχουν σαν στόχο την κοινωνική αλληλεπίδραση μέσα από το παιχνίδι, το θέατρο, την μουσική, τα εικαστικά, το παραμύθι, τον χορό και την κίνηση.
Προσέγγιση Λεκτικής Συμπεριφοράς (Verbal Behavior Approach)
Βασίζεται στις αρχές της ΑΒΑ. Δίνει έμφαση στην λειτουργία της γλωσσικής συμπεριφοράς και όχι στον τύπο. Δηλαδή το παιδί διδάσκεται να ζητάει ένα αντικείμενο που το ενδιαφέρει είτε με λέξη είτε με νεύμα. Το παιδί θέλει και ζητάει το επιθυμητό αντικείμενο και το περιβάλλον ενισχύει την συμπεριφορά ικανοποιώντας αμέσως την επιθυμία του. Μαθαίνει έτσι ότι οι λέξεις έχουν αξία διότι επιτυγχάνεται ο στόχος του. Χρησιμοποιεί το υψηλό κίνητρο του παιδιού ώστε να συνδέσει τον ήχο της λέξης με το νόημα και να ζητήσει αυθόρμητα κάτι από τον θεραπευτή. Στην προσέγγιση Lovvas, ο μαθητής διδάσκεται την λέξη μέσα από εικόνες ή και το ίδιο το αντικείμενο αλλά τελικά το παιδί μπορεί να μην χρησιμοποιεί την λέξη για να επικοινωνήσει (λειτουργικός λόγος).
Νευροανάδραση
Η νευροανάδραση είναι μία μη παρεμβατική εναλλακτική θεραπεία για άτομα με σύνδρομο Asp και ΥΛΑ. Ο εγκέφαλος παράγει ηλεκτρικά κύματα τα οποία καταγράφονται από ένα κατάλληλο ηλεκτροεγκεφαλικό εξοπλισμό με την τοποθέτηση ηλεκτροδίων στο κεφάλι. Καθένα από αυτά τα κύματα έχει μία διαφορετική ζώνη συχνοτήτων. Τα κύματα μετατρέπονται με ένα λογισμικό σε οπτικά και ακουστικά σήματα με τα οποία ενημερώνεται την ίδια στιγμή ο ασθενής και κατευθύνεται να διορθώσει και να ρυθμίσει έτσι την εγκεφαλική του λειτουργία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μαθαίνουν να παρεμποδίζουν τις συχνότητες που παράγουν αρνητικά συμπτώματα και ενισχύουν αυτές που προάγουν θετικά συμπτώματα. Η νευροανάδραση εκπαιδεύει τον εγκέφαλο να μπορεί να αυτορυθμίζεται και να έχει μια καλύτερη λειτουργικότητα και συγχρονισμό.
Σύστημα Mente
To Mente Autism είναι μία ιατρική συσκευή για χρήση στο σπίτι που δημιουργεί μία εξατομικευμένη θεραπεία νευροανάδρασης για κάθε συνεδρία. Αυτό γίνεται με την δημιουργία εξατομικευμένης ηχητικής διέγερσης για την μείωση των ανεπιθύμητων εγκεφαλικών κυμάτων σε πραγματικό χρόνο καθόλη την διάρκεια της συνεδρίας. Υποστηρίζουν ότι με την χρήση της συσκευής , ο εγκέφαλος των παιδιών ηρεμεί κάνοντας έτσι διαφορά στην συγκέντρωση του παιδιού και τις καθημερινές του αλληλεπιδράσεις. Η θεραπεία με το Mente Autism αποτελείται από καθημερινές συνεδρίες στο σπίτι διάρκειας 40 λεπτών και μπορεί να έχουμε αλλαγές στην δραστηριότητα του εγκεφάλου και στην συμπεριφορά ακόμη και μετά από καθημερινή χρήση 12 εβδομάδων.
Μοντέλο πρώιμης παρέμβασης του Denver (Early Start Denver Model)
Το μοντέλο αναπτύχθηκε από τις καθηγήτριες ψυχιατρικής του UC Davis Sally Rogers και την Geraldine Dawson στο Duke. Αποτελεί μία μέθοδο πρώιμης παρέμβασης σχεδιασμένη για παιδιά ηλικίας 12 -48 μηνών με αυτισμό. Βασίζεται στις αρχές της εφαρμοσμένης ανάλυσης της συμπεριφοράς (ABA) και της αναπτυξιακής ψυχολογίας. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο ελεύθερο παιχνίδι και την σχέση παιδιού-θεραπευτή. Ο θεραπευτής δημιουργεί συνεχώς επικοινωνιακές ευκαιρίες για το παιδί. Η οικογένεια εκπαιδεύεται ώστε να εμπλέκεται στην θεραπευτική διαδικασία. Η εξατομίκευση της παρέμβασης απαιτεί την χρήση της λίστας ελέγχου της αναπτυξιακής κλίμακας του Denver για παιδιά προσχολικής ηλικίας και οι εξατομικευμένοι στόχοι της παρέμβασης βασίζονται στα αναπτυξιακά ορόσημα. Προωθεί την ανάπτυξη σε τομείς όπως επικοινωνία, προσαρμοστική ικανότητα, γνωστικές, γλωσσικές και κινητικές δεξιότητες.
LEAP (Learning Experiences: An Alternative Program for Preschoolers and Parents)
Μοντέλο που αναπτύχθηκε το 1984 στο Κολοράντο, χρησιμοποιεί αρχές της ΑΒΑ, διαρκεί τρείς ώρες ημερησίως, πέντε μέρες την εβδομάδα σε παιδιά νηπιακής ηλικίας σε ομαδικό πλαίσιο. Όταν δημιουργήθηκε, ήταν από τα πρώτα προγράμματα ένταξης για παιδιά με αυτισμό. Ενοποιεί ένα νηπιακό πρόγραμμα και ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης γονέων στο οποίο εκπαιδεύονται οι γονείς στην διαχείριση των συμπεριφορών του παιδιού τους. Στο νηπιακό τμήμα φοιτούν 10 παιδιά τυπικής ανάπτυξης και τρία παιδιά με αυτισμό. Τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης διδάσκονται τεχνικές συντονισμού των παιχνιδιών και των δραστηριοτήτων. Κύριες βασικές αρχές του προγράμματος είναι ότι α) μεγιστοποιείται η βελτίωση όταν εφαρμόζονται προγράμματα σε σχολείο, σπίτι και κοινότητα και β) τα μικρά παιδιά με αυτισμό μπορούν να μάθουν πολλές δεξιότητες από συνομιλήκους τυπικής ανάπτυξης.
PECS (Picture Exchange Communication System – Επικοινωνιακό Σύστημα Ανταλλαγής Εικόνων)
Το PECS είναι ένα σύστημα επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων. Αναπτύχθηκε το 1985 από τους Lori Frost και Andy Bondy σχεδιασμένο για παιδιά με αυτισμό χωρίς λειτουργικό λόγο στο πρόγραμμα αυτισμού του Delaware. Αποτελεί μία εναλλακτική μορφή επικοινωνίας που χρησιμοποιεί εικόνες αντί για λέξεις προάγοντας έτσι την επικοινωνία. Βασίζεται στις αρχές της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (ΑΒΑ). Διδάσκεται σε έξι στάδια, έχει καλύτερα αποτελέσματα εάν χρησιμοποιείται πέραν των θεραπευτών στο σπίτι και το σχολείο, ώστε να υπάρξει γενίκευση σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικούς ανθρώπους. Όταν το παιδί κατακτήσει το PECS, αυξάνεται η πιθανότητα της λεκτικής επικοινωνίας και δεν έχουν αποδειχτεί βάσιμες οι ανησυχίες των γονέων ότι η χρήση των εικόνων θα μειώσει τον λόγο του παιδιού.
Γνωσιακό συμπεριφορικό δράμα
Το γνωσιακό συμπεριφορικό δράμα είναι ένα θεραπευτικό, πρωτοποριακό, ψυχοπαιδαγωγικό μοντέλο που σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε το 2008 από την Dr Χάρις Καρνέζη ειδικά για παιδιά με κοινωνικές και επικοινωνιακές δυσκολίες. Συνδυάζει την τέχνη του θεάτρου με γνωστές μεθόδους της ψυχολογίας όπως τη γνωστική και κυρίως συμπεριφορική θεραπεία. Τα παιδιά συμμετέχουν βιωματικά σε συναρπαστικές ιστορίες και καλούνται να ξεπεράσουν μία σειρά διασκεδαστικές δοκιμασίες. Ο μαγικός κόσμος του θεάτρου γίνεται κίνητρο για επικοινωνία και αλληλεπίδραση. Αφορά παιδιά άνω των πέντε ετών και εφήβους με Υψηλής Λειτουργικότητας Αυτισμό και σύνδρομο Asperger.
Μουσικοθεραπεία
Η μουσικοθεραπεία είναι μία μορφή ψυχοθεραπείας όπου χρησιμοποιείται η μουσική για την βελτίωση σε γνωστικό, συναισθηματικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Η ανταπόκριση του ανθρώπου στη μουσική είναι έμφυτη και εμφανίζεται από την αρχαιότητα και σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Επειδή κατά κανόνα η μουσική αρέσει στα αυτιστικά παιδιά, λειτουργεί σαν κίνητρο και μπορεί ευκολότερα ο θεραπευτής να εισάγει την μίμηση, την εναλλαγή σειράς, την αμοιβαιότητα, την αναμονή, την από κοινού προσοχή, την βλεμματική επαφή, την ανάπτυξη του λόγου και την αμοιβαιότητα. Κατά την διάρκεια της θεραπείας δεν απαιτείται οπωσδήποτε ομιλία και αυτό μειώνει το άγχος του αυτιστικού παιδιού. Είναι μία ολιστική, μη παρεμβατική, μη απειλητική παρέμβαση προσφέροντας ένα θεραπευτικό περιβάλλον με θετικό πρόσημο εμπειρίας και χαλάρωσης.
Θεραπευτική ιππασία
Η θεραπευτική ιππασία είναι μία προσέγγιση κατά την οποία χρησιμοποιείται το άλογο για να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι. Χρησιμοποιεί το πολυδιάστατο ρυθμικό βάδισμα του αλόγου ως μέσο για την επίτευξη βελτίωσης της ιδιοδεκτικότητας, βελτίωση του μυϊκού τόνου, την μυϊκή συμμετρία, την ισορροπία, την στάση του σώματος, τον συντονισμό και την αναπνοή. Η κίνηση του αλόγου μετακινεί την λεκάνη του αναβάτη με ορθό τρόπο και παράλληλα διεγείρει και άλλα οστά, συνδέσμους και αρθρώσεις. Παρέχει αισθητηριακή διέγερση στο παιδί και μαζί με κατάλληλες ασκήσεις πάνω στο άλογο βελτιώνουν τον τρόπο που επεξεργάζεται και οργανώνει τις αισθητηριακές πληροφορίες ο εγκέφαλος. Η σχέση του παιδιού με το άλογο και τον θεραπευτή και ο ενθουσιασμός που προκαλεί η ιππασία, ενισχύει την ομιλία (πχ δίνοντας παραγγέλματα στο άλογο), την βλεμματική επαφή, τον οπτικοκινητικό συντονισμό και την συγκέντρωση.
Χορός-θεραπευτική κίνηση για παιδιά, εφήβους και ενήλικες με αυτισμό
Ο χορός είναι ένας φυσικός τρόπος έκφρασης για κάθε άνθρωπο. Σε πολλές κοινωνίες ο χορός και η κίνηση θεωρούνται απαραίτητα για την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων και την προαγωγή της υγείας.
Ο αυτισμός χαρακτηρίζεται από δυσκολίες και ιδιαιτερότητες στον κοινωνικό και επικοινωνιακό τομέα. Επίσης παρατηρούνται δυσκολίες στον κινητικό τομέα. Συχνά παρατηρείται σε άτομα με αυτισμό να αντιμετωπίζουν νωχελικότητα, υπερτονία, δυσκολία στην αδρή ή και στην λεπτή κινητικότητα, στην ισορροπία και στον συντονισμό.
Η θεραπεία μέσω της κίνησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί στοχευμένα ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου. Βασικοί στόχοι μπορεί να είναι η ανάπτυξη της συνεργασίας σε κινητικό επίπεδο , η αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, η έκφραση συναισθημάτων μέσω του χορού. Μέσα από τα θεραπευτικά προγράμματα κίνησης και αυτοσχεδιασμού δίνεται η δυνατότητα στα άτομα με αυτισμό να ανακαλύψουν τις δυνατότητες του σώματος τους και της έκφρασης τους σε ένα μη ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η επικοινωνία μέσω της κίνησης είναι βασικός στόχος που επιδιώκει ο θεραπευτής μέσα στην συνεδρία. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα στα άτομα που συμμετέχουν να αυξήσουν το λεξιλόγιο των κινήσεων τους και να αναπτύξουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες. Τα παιχνίδια μίμησης και κινητικού συντονισμού είναι εξαιρετικά βοηθητικά για τους τομείς που αναφέρθηκαν.
Οι κινητικοί αυτοσχεδιασμοί είναι μέρος αυτών των θεραπειών και ευνοούν τα άτομα με αυτισμό που παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες σε αυτόν τον τομέα. Το σώμα γίνεται εργαλείο έκφρασης και δημιουργίας. Μέσα από αυτή την διαδικασία επιτυγχάνεται με έναν αυθόρμητο τρόπο η βελτίωση της γνώσης και της αίσθησης του σώματος. Μέσω της κίνησης το σώμα αναπαράγει αυτά που νοιώθουμε ώστε ο χορός γίνεται ένα σημαντικό μέσο θεραπείας για άτομα με αυτισμό στον συναισθηματικό και κινητικό τομέα. Η μίμηση των κινητικών προτύπων βοηθάει την αντίληψη των συναισθημάτων των άλλων και έτσι την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Πιο συγκεκριμένα τα πεδία που δουλεύονται είναι τα εξής:
Ιδιοδεκτικότητα – η αντίληψη της αίσθησης της κίνησης
ενδοδεκτικότητα – η αίσθηση προς τα εσωτερικά ερεθίσματα
ανάπτυξη συγχρονισμένων κινητικών δεξιοτήτων σωματογνωσία
συναισθηματική έκφραση μέσω του σώματος
συναισθηματική έκφραση μέσω καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων
ανάπτυξη της αίσθησης του ρυθμού
απόδοση αφηρημένων εννοιών μέσω της κίνησης- αυτοσχεδιασμός
απόκτηση πλαστικότητας και ευκινησίας στο σώμα
απόκτηση σωματικής δύναμης και αντοχής
κιναισθησία
ισορροπία
Βασικός στόχος είναι το άτομο να νοιώσει την ελευθερία και την χαρά της κίνησης και μέσα από αυτήν την ελευθερία γεννιούνται δίοδοι επικοινωνίας και έκφρασης.
Πρόγραμμα Makaton
Το γλωσσικό πρόγραμμα Makaton σχεδιάστηκε το 1973 από την λογοπεδικό Margaret Walker με στόχο να αποκτήσουν ένα μέσο επικοινωνίας οι κωφοί και με νοητική στέρηση φιλοξενούμενοι ενός ιδρύματος. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν μόνον ομιλία και νοήματα χεριών αλλά σύντομα αναδείχθηκε η ανάγκη ταύτισης των νοημάτων με γραφικά σύμβολα. Τα νοήματα που χρησιμοποιούνται προέρχονται από την νοηματική γλώσσα. Πρόκειται για εναλλακτικό, ευέλικτο, πολυαισθητηριακό και διασκεδαστικό πρόγραμμα επικοινωνίας για άτομα με πολλαπλές αναπηρίες, νοητική στέρηση, διαταραχές σε ομιλία και λόγο. Εστιάζει στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων επικοινωνίας και γλώσσας και σε υψηλότερο επίπεδο λειτουργίας στην κατάκτηση γραφής και ανάγνωσης.
Μέθοδος Padovan-Νευρολειτουργική Αναδιοργάνωση
Η Νευρολειτουργική Αναδιοργάνωση αναπτύχθηκε στην Βραζιλία την δεκαετία του 1970 από την Beatriz Padovan. Η τεχνική εφαρμόζεται σε άτομα όλων των ηλικιών και δεν απαιτείται η συνεργασία του λήπτη. Οι συνεδρίες περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη αλληλουχία σωματικών ασκήσεων , κινήσεων των χεριών, των ματιών και του στόματος. Η επανάληψη, ο ρυθμός και η περιοδικότητα των κινήσεων έχουν ως αποτέλεσμα να κινητοποιήσουν την νευρωνική πλαστικότητα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Βασίζεται στην ιδέα της επαναδόμησης , στην επανάληψη δηλαδή των φάσεων της φυσιολογικής νευρολογικής ανάπτυξης. Αποτελεί μία θεραπευτική προσέγγιση η οποία ανακεφαλαιώνει τα στάδια της νευρολογικής εξέλιξης του ανθρώπου και καθιστά πιο αποτελεσματικό και οργανωμένο το Κ.Ν.Σ.
Θεραπεία επιλογών – Option Therapy ή πρόγραμμα Son Rise
H παρέμβαση αναπτύχθηκε από το ζεύγος Kaufman όταν διαγνώστηκε με σοβαρού βαθμού αυτισμό ο γιος τους. Σχεδίασαν ένα εντατικό, καινοτόμο πρόγραμμα στο σπίτι τους με πρόθεση να κατανοήσουν, να πλησιάσουν και να βοηθήσουν το παιδί τους. Μετά πάροδο μερικών χρόνων το παιδί τους δεν είχε πλέον τα χαρακτηριστικά του αυτισμού και εξέδωσαν το 1976 ένα βιβλίο με τον τίτλο «η ανατολή του γιου μας». Ανταποκρινόμενοι στο αίτημα πολλών γονέων για βοήθεια, το 1983 ίδρυσαν το Ινστιτούτο Επιλογής –θεραπευτικό κέντρο αυτισμού της Αμερικής. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε γονείς για εντατική παρέμβαση 5 ημερών -40 ωρών την εβδομάδα. Ο ενήλικας μιμείται το παιδί μέχρι το παιδί να ξεκινήσει την αλληλεπίδραση με τον ενήλικα. Ποτέ δεν ξεκινά αλληλεπίδραση ο ενήλικας. Είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με επίκεντρο το παιδί και την πλήρη αποδοχή του και ανοχή στις ακατάλληλες συμπεριφορές του στηριζόμενο στη θέση ότι οι ενήλικες πρέπει να συμμετάσχουν στον κόσμο του παιδιού προτού το παιδί γίνει μέρος του κόσμου των ενηλίκων. Δίνει αξία στην ευελιξία του παιδιού με το παιχνίδι και τους ήχους, ενθαρρύνει τον αυθορμητισμό, ρυθμίζει το περιβάλλον ώστε να μην υπάρχουν στοιχεία που προκαλούν υπερδιέγερση, Θεωρεί ότι ο αυτισμός είναι μια νευρολογική, αλληλεπιδραστική διαταραχή και όχι συμπεριφορική καθώς και ότι μάθηση επιτυγχάνεται από το κίνητρο και όχι την επανάληψη.
Κρανιοϊερή θεραπεία (Craniosarcal Therapy)
Η κρανιοϊερή θεραπεία πρωτοεμφανίστηκε το 1900 από τον Αμερικανό οστεοπαθητικό Δρ. William Sutherland. Το θεραπευτικό μοντέλο για τον Αυτισμό του Δρ. Upledger, θεμελιωτή της κρανιοϊερής θεραπείας, είναι βασισμένο στην εμπειρία του με τα αυτιστικά παιδιά και την ανταπόκριση τους στην θεραπεία. Η κρανιοϊερή θεραπεία είναι μία ήπια θεραπευτική προσέγγιση, η οποία βοηθά με φυσικό τρόπο το ΚΝΣ να λειτουργήσει αποτελεσματικά και να οδηγήσει στην μείωση των συμπτωμάτων του αυτισμού. Ουσιαστικά στηρίζεται στην φυσική αυτοθεραπευτική ικανότητα του σώματος. Η θεραπεία γίνεται σε ένα κρεβάτι με ξαπλωμένο και ντυμένο το άτομο και ο θεραπευτής έρχεται σε επαφή με το σώμα του τοποθετώντας τα χέρια του ελαφρά και «ακούγοντας» τι χρειάζεται το σώμα και το ακολουθεί με τα χέρια επιτυγχάνοντας καλύτερη ροή των υγρών του ΚΝΣ και των ιστών και ενισχύεται η κινητικότητα σε περιοχές με περιορισμό. Ο χρόνος της συνεδρίας είναι περίπου από 30-45 λεπτά και απαιτούνται ανά εβδομάδα 8-12 συνεδρίες και μετά 1 συνεδρία ανά μήνα ώστε να διατηρείται το κρανιοΪερό σύστημα σε καλή λειτουργία.
Θεραπεία καθημερινής ζωής ή Σχολείο Higashi
Ιδρύθηκε στην Ιαπωνία από τον Kiyo Kitahara to 1984. Υπάρχουν δύο ειδικά σχολεία, ένα στο Τόκιο και το δεύτερο στην Βοστώνη. Απευθύνονται σε άτομα ηλικίας 3-22 ετών. Λειτουργούν ως ξενώνες και ως ειδικό σχολείο. Πρόκειται για μια ολιστική μέθοδο με κύρια στοιχεία την εκπαίδευση σε ομάδες, δομημένες δραστηριότητες ρουτίνας, αυστηρή σωματική άσκηση , εκμάθηση μουσικής και στην αγάπη των τεχνών και στην θεραπεία μέσω τέχνης. Χρησιμοποιεί συμπεριφορικές τεχνικές. Στο ειδικό σχολείο φοιτούν μαθητές φυσιολογικής νοημοσύνης. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα συμβαδίζει με του γενικού σχολείου ώστε όταν είναι εφικτό να εντάσσονται στο κανονικό σχολείο. Διαθέτει πλήρες εξοπλισμένο κέντρο με υπολογιστές που αξιοποιείται κυρίως για την ανάπτυξη της ομιλίας και της γλώσσας. Μετά την είσοδο στο σχολείο, συμμετέχουν όλοι σε πρακτική εξάσκηση σε εργασία με σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση. Παρέχονται σεμινάρια και εκπαίδευση γονέων.
Μέθοδος Delacato
H μέθοδος Delacato αναπτύχθηκε την δεκαετία 1960 από τον Carl Delacato και χαρακτηρίζεται από μία ακριβή σειρά κινητικών και αισθητηριακών ασκήσεων, διαφορετικής διάρκειας και σε διαφορετικές ώρες της ημέρας ώστε να επιτευχθεί το σχέδιο νευρολογικής οργάνωσης του ΚΝΣ. Υποστηρίζει ότι η μέθοδος στοχεύει στην αιτία, δρώντας απευθείας στον εγκέφαλο και όχι στα συμπτώματα. Αν τα μονοπάτια των αισθήσεων που μεταφέρουν πληροφορίες στον εγκέφαλο και τα μονοπάτια που ο εγκέφαλος αντιδρά σε αυτά τα ερεθίσματα ανταποκρινόμενος με κινητικές αντιδράσεις, ενεργοποιηθούν με ερεθίσματα στον κατάλληλο χρόνο και με την σωστή ένταση, διάρκεια και συχνότητα, τότε θα αναδιοργανωθεί το ΚΝΣ και θα λειτουργεί φυσιολογικά. Οι γονείς διδάσκονται τις ασκήσεις για να τις κάνουν στο παιδί στο σπίτι, συνολικά για τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα και για πέντε μέρες την εβδομάδα. Σε τέσσερις μήνες αξιολογείται το αποτέλεσμα.
Θεραπεία με σκύλο βοήθειας
Τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά καταφέρνουν να αλληλεπιδράσουν με ένα σκύλο ενώ δυσκολεύονται σημαντικά να αλληλεπιδράσουν με συνομίληκους. Αναλαμβάνουν μέρος της φροντίδας και αναπτύσσουν υπευθυνότητα και συντροφικότητα. Στην βόλτα, το σκυλί προσελκύει ενήλικες και κυρίως παιδιά που πλησιάζουν, χαΪδεύουν και ρωτούν για το σκυλί και η συζήτηση μετατίθεται για το ζώο όπου το αυτιστικό παιδί μπορεί να απαντήσει και να αλληλεπιδράσει επειδή έχει αυξημένο κίνητρο αλλά και γιατί αφορά ένα θέμα συζήτησης που το γνωρίζει και δεν αφορά το ίδιο. Αυξάνει έτσι την αυτοπεποίθηση του και την αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά. Ουσιαστικά το σκυλί θα αποτελέσει γέφυρα επικοινωνίας και γνωστό θέμα συζήτησης για το παιδί. Ο εκπαιδευμένος σκύλος-βοηθός μπορεί να προσφέρει μείωση άγχους και θυμού, παρηγοριά και διακοπή ανεπιθύμητων συμπεριφορών του παιδιού όπως εκρήξεων θυμού, τάσεων φυγής, εφόσον έχει εκπαιδευτεί να διακόπτει ανεπιθύμητες συμπεριφορές του παιδιού. Βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας του ύπνου όταν ο σκύλος κοιμάται με το παιδί και προσδίδει ανεξαρτησία σε γονείς και παιδί. Ασφάλεια και προστασία σε εξωτερικούς χώρους όπου το παιδί είναι προσδεδεμένο με το σκύλο με ειδική ζώνη πρόσδεσης. Κάποιοι θεραπευτές χρησιμοποιούν εκπαιδευμένους σκύλους στην θεραπευτική συνεδρία με τα παιδιά με διαταραχή του αυτιστικού φάσματος ενισχύοντας έτσι την επίτευξη των θεραπευτικών στόχων.
Θεραπεία με τουβλάκια Lego – Lego Based Therapy
Αναπτύχθηκε από τον νευροψυχολόγο Dan LeGoff. Είναι μία ομαδική θεραπεία όπου τα παιδιά δουλεύουν μαζί για μία κατασκευή όπου ό ένας ενεργεί ως μηχανικός και περιγράφει τις οδηγίες, ο άλλος βρίσκει τα τούβλα και ενεργεί ως προμηθευτής και ο τρίτος είναι ο οικοδόμος που συναρμολογεί τα τούβλα. Ο καθένας παίζει εναλλάξ και τους τρεις ρόλους και καλούνται να συνεργαστούν, να λύσουν προβλήματα, να επικοινωνήσουν και να αυξήσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Ο ρόλος του θεραπευτή είναι να επιβραβεύει τις θετικές συμπεριφορές και να υποστηρίζει στην λύση των αναδυόμενων προβλημάτων. Δημιουργήθηκε για παιδιά με Asperger και ΥΛΑ.
Marte Meo
Το Marte Meo είναι μία τεχνική συμβουλευτικής γονέων με χρήση ολιγόλεπτων βίντεο από την καθημερινότητα του παιδιού ώστε να ενισχυθεί η συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη του παιδιού του. Δημιουργήθηκε από την Maria Aarts και βασίζεται στο φυσικό αναπτυξιακό διάλογο γονέα-παιδιού, ο οποίος αν δεν ολοκληρωθεί εμποδίζεται η ανάπτυξη. Η συμβουλευτική Μarte Meo χρησιμοποιώντας την ανάλυση από το υλικό του βίντεο καθοδηγεί τον γονέα ώστε να βελτιώσει την αλληλεπίδραση με το παιδί του. Η αποτελεσματικότητα του βασίζεται στην δύναμη της χρήσης εικόνας και στην θετική προσέγγιση και στοχεύει στην ενίσχυση συναισθηματικής και νοητικής ανάπτυξης και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
Διευκολυνόμενη επικοινωνία
Η διευκολυνόμενη επικοινωνία ξεκίνησε το 1970 στην Αυστραλία από την Rosemary Crossley η οποία εργαζόταν με άτομα με σοβαρές πολλαπλές αναπηρίες που τα βοηθούσε να επικοινωνήσουν μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ο θεραπευτής διευκολύνει τον χρήστη να ξεπεράσει κινητικά και νευρολογικά προβλήματα ώστε να μπορέσει να δείχνει ή να πληκτρολογεί. Ο βαθμός διευκόλυνσης εξαρτάται από το άτομο και ποικίλει από απλό άγγιγμα στον ώμο μέχρι πλήρη βοήθεια και καθοδήγηση του χεριού τους. Οι επιλογές πρέπει να γίνονται από το άτομο και όχι από τον θεραπευτή. Απευθύνεται σε άτομα που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, έχουν ελάχιστες επικοινωνιακές λεκτικές και μη λεκτικές δεξιότητες , δεν διαθέτουν κάποια εναλλακτική επικοινωνία. Το ποσοστό της διευκόλυνσης που παρέχεται πρέπει σταδιακά να αποσύρεται ώστε ο χρήστης να δρα όσο το δυνατόν ανεξάρτητα. Επίσης για την αποφυγή εξάρτησης του ατόμου από τον θεραπευτή θα πρέπει να εκπαιδεύονται γονείς ως επικοινωνιακοί σύντροφοι. Η διευκολυνόμενη επικοινωνία δεν αποτελεί θεραπευτική προσέγγιση για τον αυτισμό, αλλά ίσως να είναι μία επιλογή επικοινωνίας για βαριά αυτιστικά άτομα.
Θεραπεία κρατήματος
Η παιδοψυχίατρος Martha Welch περιγράφει τα βήματα της θεραπείας η οποία στηρίζεται στην θεωρία της ψυχρής μητέρας η οποία προκάλεσε έλλειμμα στον δεσμό μητέρας-βρέφους με αποτέλεσμα το παιδί να αποσύρεται και να προκληθεί ο αυτισμός. Στις συνεδρίες η μητέρα αγκαλιάζει σφιχτά το παιδί ακόμη και αν αντιδρά δείχνοντας ενσυναίσθηση προς το παιδί. Αυτή η εντατική σωματική επαφή θα θεραπεύσει τον ελλειμματικό δεσμό και επομένως και το παιδί. Η θεραπεία του κρατήματος έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις κυρίως γιατί η αγκαλιά με την βία δεν μπορεί να προκαλέσει θετικά συναισθήματα για το παιδί. Η ψυχογενής αιτία του αυτισμού και οι ψυχαναλυτικές θεωρίες περί αυτισμού δεν είναι πλέον αποδεκτές εδώ και δεκαετίες.
