Η Εικαστική Θεραπεία ή Θεραπεία μέσω Τέχνης είναι μία μορφή ψυχοθεραπείας που βασίζεται στη χρήση υλικών και χρωμάτων (δημιουργική διαδικασία) καθώς και την θεραπευτική σχέση (σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου), μέσω των οποίων ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα και η συναισθηματική έκφραση του ατόμου και επιδιώκεται η επιθυμητή θεραπευτική αλλάγή.

Είναι χρήσιμη σε άτομα που δυσκολεύονται να βρουν τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσουν αυτό που νιώθουν ή σκέφτονται. Αυτό δε σημαίνει ότι χρειάζεται κάποιος να έχει ταλέντο στην τέχνη, μιας και ο ειδικός εικαστικής θεραπείας δεν είναι εκεί για να κρίνει πόσο καλό ή όχι είναι αυτό που έφτιαξε το άτομο αλλά για να προσφέρει ένα ασφαλές και αξιόπιστο θεραπευτικό περιβάλλον.

Ο κύριος στόχος της εικαστικής θεραπείας είναι να ενθαρρύνει το άτομο να εξωτερικεύσει και να επεξεργαστεί τα διάφορα θέματα που το απασχολούν μέσω της συμβολικής έκφρασης και να τους δώσει νόημα. Τόσο η δημιουργική διαδικασία όσο και το τελικό αποτέλεσμα γίνονται έτσι το μέσο πληροφόρησης και επικοινωνίας μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.

Η φύση των δραστηριοτήτων (ζωγραφική, κολλάζ, κατασκευές, αφήγηση παραμυθιών, παιχνίδι) και η χρήση υλικών όπως χρώματα, πηλός, κούκλες φαίνεται να καθιστούν την εικαστική θεραπεία περισσότερο προσφιλή στα παιδιά. Το παιδί, μπροστά στη θέα γνώριμων υλικών αρχίζει να αλληλεπιδρά μαζί τους και να εξερευνά νέες δυνατότητες, κάνοντας έτσι την παρουσία του θεραπευτή λιγότερη απειλητική. Με την πρόοδο της θεραπείας, το παιδί καταφέρνει να εκφράσει τους φόβους, τις επιθυμίες και τα όνειρά του χωρίς λογοκρισία, ενώ χαίρεται με τις δημιουργίες του και νιώθει ευχαρίστηση και ικανοποίηση.

Το γεγονός ότι η χρήση του λόγου δεν είναι απαραίτητη για την εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας καθιστά την εικαστική θεραπεία ικανή να ανταποκρίνεται στο αναπτυξιακό στάδιο και τις αναπτυξιακές ανάγκες κάθε παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές ή νοητική υστέρηση, καθώς και παιδιά με δυσκολίες λόγου, έλλειψη προσοχής ή υπερκινητικότητα μπορούν να ωφεληθούν από τη συγκεκριμέμη θεραπευτική προσέγγιση. Σύμφωνα με έρευνες, παιδιά με αυτισμό για παράδειγμα, παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση σε τομείς που αφορούν την επικοινωνία (μέσω της ενθάρρυνσης της φαντασίας, της συμβολικής σκέψης και έφρασης), την κοινωνικοποίηση (δημιουργία σχέσης με ένα άλλο άτομο- θεραπευτή- ή περισσότερα- ομάδα), την αισθητηριακή προσαρμογή του παιδιού σε νέα ερεθίσματα (χρήση διάφορων υλικών μέσω της αφής και της συμμετοχής των χεριών και του σώματος).

Ιδιαίτερα αποτελεσματική φαίνεται να είναι η εικαστική θεραπεία και με παιδιά που έχουν υποστεί μια τραυματική εμπειρία (σοκ), μιας και τα τραυματικά συμπτώματα φαίνεται να αποθηκεύονται στον εγκέφαλο με τη μορφή εικόνων (εφιάλτες, flashbacks).

Η καλλιτεχνική έκφραση είναι επίσης ένας ασφαλής και θεραπευτικός τρόπος μέσω του οποίου τα παιδιά μπορούν να εκτονώσουν αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, επιθετικότητα, μίσος, ή να επεξεργαστούν το πένθος τους αν έχουν βιώσει κάποια απώλεια (θάνατο αγαπημένου προσώπου).

Παρόλ’ αυτά, θα πρέπει να τονιστεί ότι η εικαστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει εξίσου και νέους εφήβους, μιας και αυτή η ηλικία χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από εσωτερικές συγκρούσεις και αναζητήσεις, η δημιουργική έκφραση των οποίων λειτουργεί προστατευτικά για την διατήρηση της ψυχικής τους υγείας.